la feraj valoj

Antaŭ kelkaj tagoj mi montris ĉi tie bildojn de mia domo kaj klarigis ke ĝi konstruiĝis rezulte de la granda komerco en karbo kiun oni minis en la sud kimraj valoj kaj transportis de la Kardifaj dokoj al la tuta mondo.

Antaŭ la granda karbo-komerco, tamen, oni ellaboris feron en la valaj urboj norde de Kardifo. La plej grandaj fero-laborejoj troviĝis ĉirkaŭ urbo nomita Merthyr Tydfil. Tie kreskiĝis grandaj laborejoj ellabori feron por fari kanonojn por la marmilito. La konata Brita Admiralo Nelson eĉ vizitis la fabrikejojn vidi kiel oni faris kanonojn por lia ŝipo.

Foje la historio de la fero-laborejoj estis malfacile. Plej ofte la proprietuloj de la ejoj estis riĉaj angloj. La laborantoj, tamen, estis malriĉaj kimroj. Leviĝis disputojn pri ekspluatado de la laborantoj kaj pri malbonaj laborkondiĉoj. Ofte lingvaj problemoj ankaŭ malhelpis la situacion.

En la jaro 1831 estis terura malriĉeco inter la laborantoj. La prezo por fero estis malaltiĝinta, tamen la estroj daŭre kolektis ŝuldojn. Okazis grandskalan tumulton kaj manifestaciojn. Estas malfacile eltrovi la precizajn faktojn, tamen la manifestaciojn daŭris dum kvar tagoj. Mortis laborantoj, kaj ankaŭ soldatoj senditaj halti la 'revolucieton'. Inter 7 mil kaj 10 mil laborantoj manifestaciis tra la urbo, sub ruĝa standardo (tiu sama ruĝa standardo kiu pli poste devenis internacia simbolo por la proletaro).

Kompreneble, la estroj, kun soldatoj, gajnis la barakton. Multaj manifestaciantoj estis senditaj al penalkolonioj en Aŭstralio. Unu, populare nomita Dic Penderyn estis pendumita en Kardifo. Multaj ankoraŭ kredas ke li estis senkulpa kaj kampanjas por postmorta pardono.

Aliaj laborantoj, tute senrevigitaj, vojaĝis al Usono por labori ĉe la ŝtal-laborejoj de Pittsburgh.

Post la unua mondmilito, la ŝtala kaj fera industrioj en Kimrio malgrandiĝis. La plej konata ferlaborejo de Dowlais finfine fermiĝis en la jaro 1987 post 228 jaroj.